Để bày tỏ lòng thương chân thật đối
với mọi người, chúng ta phải xóa bỏ sự thiên vị trong thái độ của chúng ta đối
với họ. Ý nghĩ bình thường của chúng ta đối với kẻ khác luôn bị khống chế ảnh
hưởng bởi những cảm xúc phân biệt và dao động. Chúng ta có cảm giác gần gũi với
người chúng ta thương. Đối với những người lạ hay không quen chúng ta cảm thấy
xa cách. Và đối với những kẻ chúng ta thù ghét, không thân thiện hay cách biệt,
chúng ta cảm thấy ác cảm hay khinh miệt.
Tiêu chuẩn mà chúng ta phân loại mọi
người thành kẻ thù hay bạn bè rất rõ ràng. Nếu một người gần gũi hay tử tế tốt
bụng với ta, người đó là bạn của ta. Nếu một người làm hại hoặc gây khó khăn
cho ta, người đó là kẻ thù của ta. Kèm với sự ưa thích mà chúng ta dành cho các
người thân thương là những tình cảm như lòng quyến luyến và sự mong ước được
gần gũi mến yêu. Tương tự, chúng ta dành cho những người chúng ta không thích
với những cảm xúc tiêu cực như tức giận hay oán thù. Do đó, lòng từ bi của
chúng ta dành cho mọi người luôn có giới hạn, thiên vị, thành kiến và với điều
kiện là liệu chúng ta cảm thấy có gần gũi được với họ hay không.
Lòng từ bi chân thật phải là vô
điều kiện. Chúng ta nên thực hành tâm xả để vượt qua những cảm xúc phân
biệt và thiên vị. Phương cách để tu luyện tâm xả là chúng ta suy nghiệm về tính
không bền chắc của tình bạn. Trước hết chúng ta cần suy xét để nhận thấy không
có gì bảo đảm rằng người bạn thân của chúng ta hôm nay sẽ mãi mãi là bạn thân
suốt đời. Tương tự chúng ta có thể tưởng tượng rằng người mà chúng ta không ưa
thích không hẳn sẽ mãi mãi như vậy. Các suy nghĩ đó khuếch tán những cảm xúc
mạnh mẽ của sự thiên vị và hủy diệt tính bất biến của tình cảm lưu luyến trong
chúng ta.
Chúng ta cũng có thể suy niệm về những
hậu quả tiêu cực của lòng quyến luyến mà chúng ta dành cho bạn bè và ác cảm đối
với kẻ thù. Những cảm giác của chúng ta đối với bạn bè và người yêu đôi khi làm
cho chúng ta mù quáng. Chúng ta phóng đại những phẩm chất mà mình khao khát nơi
người đó và tin chắc là mình không hề sai lầm. Sau đó, khi chúng ta nhận thấy
sự việc không đúng với những gì mà chúng ta phóng đại rồi chúng ta choáng váng.
Chúng ta đu đưa rơi từ đỉnh cao tột cùng của tình yêu và mong ước xuống đến sự
thất vọng, chán ghét và thậm chí là tức giận. Ngay cả cảm giác hài lòng và
thỏa mãn trong mối liên hệ với một người nào đó mà chúng ta yêu thương có thể
dẫn đến sự thất vọng, chán nản và căm thù. Các phần tử có cảm xúc mạnh mẽ như
những người có tình yêu lãng mạn và lòng căm thù chính trực thường bị lôi cuốn
bởi những cảm xúc này và niềm vui của họ chỉ thoáng qua. Theo quan điểm Phật
giáo, tốt hơn hết chúng ta không nên nắm giữ những cảm xúc như vậy ngay từ
lúc đầu.
Những hậu quả khi bị chế ngự bởi lòng
hận thù là gì? Danh từ “Shedang” hay “căm thù” của Tây Tạng có
nghĩa là sự thù nghịch từ nơi sâu thẳm trong lòng. Có một điều gì đó không hợp
lý khi chúng ta phản ứng lại những điều bất công hoặc gây tổn hại bằng tâm thù
hận. Lòng căm thù của chúng ta chẳng gây ảnh hưởng đến thân xác kẻ thù của
chúng ta, nó không làm tổn hại cho họ. Đúng hơn, chính chúng ta lãnh chịu
những hậu quả xấu, đắng cay do lòng hận thù của chúng ta gây ra. Nó đục
khoét chúng ta từ bên trong. Khi tức giận, chúng ta ăn chẳng biết ngon. Chúng
ta không thể ngủ thẳng giấc, nằm lăn qua trở lại suốt đêm mà không cách nào
chợp mắt được. Nó ảnh hưởng sâu xa đến chúng ta trong khi đó kẻ thù của chúng
ta tiếp tục sống vui vẻ hạnh phúc không biết gì đến tình trạng phiền muộn của
chúng ta.
Vượt thoát ra khỏi lòng hận thù và
tức giận, chúng ta có thể xử lý mọi tình huống có kết quả tốt hơn nhiều. Nếu
chúng ta tiếp xúc mọi việc với tâm xả chúng ta sẽ nhìn thấy vấn đề một cách rõ
ràng hơn và từ đó giúp chúng ta áp dụng phương pháp tốt nhất để giải quyết vấn
đề. Ví dụ, nếu một đứa bé đang làm một hành động gì đó gây nguy hiểm cho chính
nó và mọi người như là chơi với những que diêm, chúng ta có thể trừng phạt nó.
Khi chúng ta đối xử một cách thẳng thắn như vậy, một điều rất có thể xảy ra là
đứa bé sẽ không phản ứng sự tức giận của chúng ta mà đáp lại ý thức khẩn cấp và
lo ngại của chúng ta.
Đây là cách giúp chúng ta nhận biết
rằng kẻ thù đích thực hiện đang nằm trong lòng chúng ta. Đó là tính ích kỷ,
lòng quyến luyến và sự tức giận của chúng ta. Chúng ta nên biết khả năng kẻ thù
gây hại cho chúng ta rất hạn hẹp. Nếu một người nào đó thách thức kích động
chúng ta, chúng ta nên kiềm chế bản thân mình không trả đũa lại, thì dù cho
người đó có làm gì đi nữa họ cũng không thể gây hại cho chúng ta. Trái lại, khi
những cảm xúc mạnh mẽ như vô cùng tức giận, căm thù hay lòng ham muốn xuất
hiện, chúng tạo nên sự rối loạn trong tâm hồn chúng ta. Ngay lập tức chúng phá
hoại sự an lạc trong tâm chúng ta cũng như tạo nên sự buồn phiền, đau khổ và
hủy diệt công đức tu hành của chúng ta.
Khi chúng ta hành trì tâm xả, chúng
ta có thể nhận thức được rằng những khái niệm về “kẻ thù” và “bạn bè”
có thể thay đổi và tùy thuộc vào nhiều yếu tố khác. Không có ai vừa mới sinh
ra đã là bạn bè hay là kẻ thù của chúng ta và cũng không có gì bảo đảm rằng các
thân hữu mãi mãi sẽ là bạn bè của chúng ta. “Bạn bè” và “kẻ thù” được
phân chia tùy thuộc vào thái độ cư xử của họ đối với chúng ta. Những người mà
chúng ta tin rằng họ yêu thương và chăm sóc chúng ta, chúng ta thường xem họ
như những người bạn thân và thương mến của mình. Những người mà chúng ta tin rằng
họ có những ý nghĩ xấu và muốn làm hại chúng ta là những kẻ thù của chúng ta.
Cho nên, chúng ta xem mọi người là bạn bè hay kẻ thù đều dựa trên nhận thức về
những ý tưởng và cảm xúc mà họ dành cho chúng ta. Vậy thì, không có ai thực sự
là bạn bè hay kẻ thù của chúng ta.
Chúng ta thường nhầm lẫn giữa hành động
của một người và con người thực sự của họ. Thói quen này khiến chúng ta quyết
định rằng bởi vì một hành vi hay lời nói nào đó, người ấy trở thành kẻ thù của
chúng ta. Tuy nhiên, thực ra người đó không hẳn là bạn và cũng không phải là
thù. Họ không phải là Phật tử hay Thiên Chúa giáo; không phải là người Trung
Hoa; cũng không phải là người Tây Tạng. Trong nhiều trường hợp, một người mà
chúng ta liên hệ lâu dài có thể thay đổi và trở thành người bạn thân nhất của
mình. Cho nên, chẳng có gì lạ khi chúng ta nghĩ rằng: “Ồ! Bạn đã từng là kẻ
thù của tôi trong quá khứ, nhưng hiện tại chúng ta là những người bạn tốt”.
Phương pháp khác để tu tập tâm xả,
cũng như vượt qua cảm xúc thiên vị và phân biệt là chúng ta nên suy nghĩ
rằng mọi người đều bình đẳng và khao khát được có hạnh phúc cùng không thích
khổ đau. Thêm nữa, tất cả chúng ta đều cảm thấy rằng mình có quyền hoàn
thành khát vọng này. Làm sao chúng ta biện hộ cho điều ấy? Rất đơn giản, nó là một
phần trong bản chất căn bản của con người. Tôi không phải là người duy nhất,
bạn cũng không có một đặc quyền nào cả. Khao khát của tôi muốn được hạnh phúc
và vượt qua đau khổ là một phần trong bản tính của tôi; đó cũng là một phần
trong bản tính của bạn. Như vậy, tất cả mọi người đều có quyền hưởng hạnh phúc
và tránh khổ đau, đơn giản vì mọi người có chung bản tính căn bản này.
Dựa trên nền tảng của sự bình đẳng này,
chúng ta nên phát triển tâm xả đối với mọi người. Trong lúc thiền định, chúng
ta cần luyện tập tư tưởng “Chính bản thân tôi muốn sống có hạnh phúc và
không thích khổ đau, mọi người khác cũng vậy; chính bản thân mình đương nhiên
có quyền thoả mãn khát vọng này và mọi người cũng có”. Chúng ta nên lập lại
ý tưởng này vào lúc chúng ta thiền định và cả trong cuộc sống hằng ngày cho đến
khi nó thấm nhuần vào tâm hồn chúng ta.
Còn một điều quan trọng cuối cùng, là
con người, hạnh phúc của chúng ta tùy thuộc rất nhiều vào đời sống của mọi
người và chính sự sống của chúng ta là kết quả của sự đóng góp của nhiều người
khác. Sự ra đời của chúng ta phụ thuộc vào cha mẹ chúng ta. Sau đó, chúng ta
cần sự chăm sóc và tình thương của cha mẹ chúng ta trong nhiều năm. Sinh kế,
nơi ở và phương tiện sinh sống của chúng ta; ngay cả sự thành công và danh
tiếng của chúng ta cũng là kết quả của nhiều đóng góp của vô số người khác.
Trực tiếp hay gián tiếp, nhiều người liên hệ đến sự tồn tại của chúng ta – chưa
kể đến hạnh phúc của chúng ta.
Nếu chúng ta mở rộng sự suy luận vượt
khỏi giới hạn của một đời người, chúng ta có thể nhận thấy rằng trải qua nhiều
kiếp trước của chúng ta - thực ra, kể từ lúc khởi thủy khai thiên lập địa, rất
nhiều người đã đóng góp vô số kể vào hạnh phúc của chúng ta. Chúng ta có thể
kết luận: “Ta dựa vào đâu để mà đối xử phân biệt? Tại sao mình có thể bày
tỏ thân thiện với một số người và thù nghịch với một số người khác? Ta phải
vượt qua mọi cảm xúc phân biệt và thiên vị. Mình phải giúp đỡ cho mọi người một
cách bình đẳng như nhau”.
Nguyên tác: Đức Đạt Lai Lạt Ma
Chuyển ngữ: H.T. Thích Trí Chơn
Trích từ cuốn sách: “An Open Heart”
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét